ඔන්න ඔයා උදේට නැගිටලා, ඔයාගේ smartphone එක අතට ගත්තා. WhatsApp එකේ messages ටික බැලුවා, Facebook එකේ scroll කරලා බැලුවා, එක එක apps වලට ගිහින් බැලුවා. හැබැයි, ඔයා හිතුවද ඔය ඔක්කොම කරනකොට, ඔයාගේ data ටික, ඒ කියන්නේ personal information ටික, scammers ලට leak වෙන්න ඉඩ තියෙනවා කියලා? "අයියෝ, එහෙම වෙන්නේ කොහොමද?" කියලා ඔයා හිතනවා ඇති. බය වෙන්න එපා, අපි ටිකක් කතා කරලා බලමු, ඔයාට ඒ data ටික protect කරගන්නේ කොහොමද කියලා. මං ඔයාට ටිකක් රසවත් විදිහට, simple steps ටිකක් කියලා දෙන්නම්, එතකොට ඔයාටත් ඒවා කරන්න ආස හිතෙයි!
1. "Password එක Strong එකක්ද?" – ටිකක් හිතන්න!
ඔන්න ඔයා ඔයාගේ phone එක lock කරන්න password එකක් දාලා තියෙනවා. ඒත්, ඒ password එක "1234" වගේ එකක්ද? නැත්නම් ඔයාගේ birthday එක, "19951225" වගේ එකක්ද? එහෙම නම්, ඔයා ටිකක් danger zone එකේ ඉන්නේ! Scammers ලට ඒවා guess කරන්න ලේසියි. ඉතිං, ඔයාට ඕනෑ strong password එකක්. උදාහරණයකට, "M@kaLanka2025" වගේ එකක්. එතකොට letters, numbers, special characters ඔක්කොම එකතු වෙනවා. "අයියෝ, ඒවා මතක තියාගන්න බෑ!" කියලා හිතෙනවා නම්, password manager එකක් use කරන්න. LastPass, 1Password වගේ apps තියෙනවා, ඒවා ඔයාගේ passwords ටික safely store කරලා තියාගන්නවා. එතකොට ඔයාට බය වෙන්න ඕනෑ නෑ, scammers ලට ඒවා hack කරන්න ලේසි නෑ!
2. "App Permissions ටික බලන්න!" – ඔයාගේ Data ටික උස්සන් යන්නේ Apps වලින්ම!
ඔයා ඔයාගේ phone එකට app එකක් download කරනකොට, ඒ app එක permissions ටික ඉල්ලනවා. "Camera access ඕනෑ, contacts access ඕනෑ, location access ඕනෑ" කියලා. ඔයා ඒ ඔක්කොමට "Allow" කියලා දෙනවා, ඒත් ටිকක් හිතන්න, ඒ app එකට ඇත්තටම ඒ permissions ටික ඕනෑද? උදාහරණයකට, ඔයා calculator app එකක් download කරා කියමු, ඒකට camera access ඕනෑ ඇයි? එතකොට ඒ app එක suspicious එකක් වෙන්න පුළුවන්, ඒක ඔයාගේ data ටික leak කරන්න ඉඩ තියෙනවා. ඉතිං, "Settings" ගිහින්, "Apps" බලලා, එක එක app එකට දීලා තියෙන permissions ටික check කරන්න. ඕනෑ නැති permissions ටික ඕෆ් කරන්න. එතකොට ඔයාගේ data ටික ටිකක් safe!
3. "Public Wi-Fi Use කරනවා නම්, VPN එකක් Use කරන්න!" – Scammers ල බලන් ඉන්නවා!
ඔයා ටිකක් එළියට ගිහින්, café එකකින් free Wi-Fi එකක් use කරනවා කියමු. "අනේ, මේක free Wi-Fi, මං මේකෙන් online banking ටිකත් කරගන්නම්!" කියලා හිතුවා. ඒත්, ඔයා දන්නවද ඒ public Wi-Fi එකේ scammers ල ඔයාගේ data ටික hack කරන්න බලන් ඉන්නවා කියලා? ඔව්, ඒ public Wi-Fi එකකින් ඔයාගේ bank details, passwords, personal info ටික උස්සන් යන්න ලේසියි. ඉතිං, ඔයාට ඕනෑ VPN එකක්. VPN එකක් කියන්නේ ඔයාගේ data ටික encrypt කරලා, scammers ලට ඒවා බලන්න බැරි විදිහට protect කරන app එකක්. NordVPN, ExpressVPN වගේ ඒවා තියෙනවා, ඒවා use කරන්න. ටිකක් ගෙවන්න වෙනවා, ඒත් ඔයාගේ data ටික safe නම්, ඒක වටිනවා නේද?
Secure Your Internet with NordVPN
Stay private, stay secure! Browse with top-tier encryption and no restrictions.
Get NordVPN4. "SMS, Emails ටික බලන්න, ඒත් ඕනෑම එක Click කරන්න එපා!" – Scammers ලගේ Traps!
ඔයාට SMS එකක් ආවා කියමු, "Dialog වලින් Rs. 10,000 data package එකක් free, claim කරන්න මේ link එක click කරන්න!" කියලා. ඔයා excited වෙලා, "අනේ, මට free data!" කියලා link එක click කරලා, එක එක forms fill කරලා, ඊළඟට බැංකු account එක හිස්! ඔව්, ඒක phishing scam එකක්. Scammers ල බැංකු, telecom companies, e-commerce platforms වගේ එව්වාගේ නමින් fake SMS, emails එවනවා, ඔයාගේ data ටික උස්සන් යන්න. ඉතිං, ඔයා ඕනෑම SMS, email එකක link එක click කරන්න කලින්, ටිකක් හිතන්න. Sender එක check කරන්න, spelling mistakes බලන්න, ඒවා suspicious නම්, click කරන්න එපා! ඕනෑ නම්, official website එකට directly ගිහින් check කරන්න. උදාහරණයකට, Dialog වලින් SMS එකක් ආවා නම්, Dialog app එකට ගිහින් බලන්න, SMS එකේ link එක click කරන්න එපා!
5. "2FA On කරන්න, ටිකක් Extra Safe වෙන්න!" – Scammers ලට Trap එකක්!
ඔයා ඔයාගේ bank account එක, email, WhatsApp වගේ ඒවා use කරනවා, ඒවාට password එකක් විතරයි තියෙන්නේ. ඒත්, scammers ලට ඒ password එක hack කරන්න ලේසි නම්, ඔයා danger zone එකේ ඉන්නේ. ඉතිං, ඔයාට ඕනෑ 2FA, ඒ කියන්නේ Two-Factor Authentication. මේක ඔන් කරාම, ඔයා login වෙන්න ගියාම, password එක විතරක් නෙවෙයි, තව code එකක් ඕනෑ, ඒ code එක ඔයාගේ phone එකට SMS එකකින් එනවා. එතකොට scammers ලට ඔයාගේ account එක hack කරන්න ලේසි නෑ, මොකද ඒවාට ඔයාගේ phone එකත් ඕනෑ. ඉතිං, "Settings" ගිහින්, "Security" බලලා, 2FA on කරන්න. Bank apps, email, WhatsApp, ඔක්කොම ඒවාට 2FA on කරන්න, එතකොට ඔයා extra safe!
6. "Antivirus App එකක් Install කරන්න!" – Scammers ලගේ Malware වලින් බේරෙන්න!
ඔයා ඔයාගේ phone එකට එක එක apps download කරනවා, ඒත් ඒවා එක්ක malware එකකුත් download වෙන්න පුළුවන්. Malware එකක් කියන්නේ ඔයාගේ data ටික උස්සන් යන, scammers ලට ඒවා leak කරන software එකක්. ඉතිං, ඔයාට ඕනෑ antivirus app එකක්. Avast, Kaspersky වගේ free හෝ affordable antivirus apps තියෙනවා, ඒවා install කරලා, phone එක scan කරන්න. එතකොට malware එකක් තිබුණොත්, ඒක detect කරලා remove කරනවා. "අනේ, ඒවා install කරන්න ඕනෑද?" කියලා හිතෙනවා නම්, ටිකක් හිතන්න, ඔයාගේ data ටික leak උනාම, ඒක fix කරන්න ගොඩක් වියදම් වෙනවා, ඒකට වඩා antivirus app එකක් install කරලා safe වෙන්න එක ගොඩක් හොඳයි!
7. "Software Updates ටිකත් බලන්න!" – Scammers ලට Holes Cover කරන්න!
ඔයා ඔයාගේ phone එකේ software updates ටික බලනවද? "අනේ, update කරන්න ඕනෑ නෑ, phone එක slow වෙනවා!" කියලා හිතෙනවා ඇති. ඒත්, ඒ updates ටික ඔයාගේ phone එකේ security holes ටික cover කරනවා. Scammers ල ඒ holes ටික use කරලා ඔයාගේ data ටික leak කරන්න ඉඩ තියෙනවා. ඉතිං, "Settings" ගිහින්, "Software Update" බලලා, ඕනෑ updates තියෙනවා නම්, ඒවා download කරලා install කරන්න. එතකොට ඔයාගේ phone එක ටිකක් safe!
8. "Scams Report කරන්න!" – අපි එකතු වෙලා Scammers ලව Stop කරමු!
ඔයා ඔන්ලයින් scam එකකට අහුවුණා නම්, ඒක ගැන කාටවත් කියන්න එපා කියලා හිතෙනවා ඇති, "අනේ, මට ලැජ්ජයි!" කියලා. ඒත්, ඒක ලැජ්ජා වෙන්න දෙයක් නෙවෙයි, ඒක ගැන report කරන්න! Sri Lanka CERT (Computer Emergency Response Team), ඔයාගේ bank, telecom provider (Dialog, Mobitel වගේ) එව්වාට report කරන්න. එතකොට ඒ scammers ලව stop කරන්න උදවු වෙනවා, එතකොට අනිත් අයත් safe වෙනවා. ඉතිං, scam එකකට අහුවුණාම, report කරන්න, එතකොට අපි එකතු වෙලා scammers ලව stop කරමු!
ඔන්න ඔහේ මේ steps ටික උත්සාහ කරලා බලන්න. ඔයාගේ smartphone එකේ data ටික scammers ලට leak වෙන්නේ නැතුව protect කරගන්න පුළුවන්. ඒත් මතක තියාගන්න, scammers ල එක එක උපක්‍රම හදනවා, ඒ නිසා ඔයාත් ටිකක් smart වෙන්න ඕනෑ. එහෙනම්, ඔයාගේ data ටික safe කරගන්න, scammers ලට බය නැතුව smartphone එක use කරන්න!
.png)
